- دی 26, 1400
- اخبار, مقالات شنوایی و کم شنوایی
احساس چرخش دورانی که حس میکنید شما یا محیط اطرافتان در حال حرکت یا چرخش هستید را سرگیجه (Vertigo) میگویند.
خود سرگیجه یک بیماری نیست، بلکه نشانهای از بیماری است. این نشانه طیف گسترده ای از بیماریها را شامل می شود. و معمولا وقتی اتفاق میافتد که مشکلی در گوش داخلی، مغز یا مسیر عصب وجود داشته باشد. برخی تصور میکنند که سرگیجه ناشی از اختلال یا عفونت گوش میانی است، درصورتیکه وظیفه گوش میانی انتقال صدا از گوش خارجی به گوش داخلی است و در تعادل نقشی ندارد.
سرگیجه میتواند موقتی یا طولانی مدت باشد. ممکن است ناگهانی و چند ثانیه باشد، یا ممکن است خیلی بیشتر طول بکشد. درصورت سرگیجه شدید ممکن است علائم شما ثابت باشد و چند روز طول بکشد، و زندگی طبیعی شما دچار اختلال شود.
معمولا در افراد بالای 65 سال شایع است ولی ممکن است در هر سنی اتفاق بیفتد. درمان سرگیجه به علت و شدت نشانههای آن بستگی دارد.
علائم سرگیجه
سرگیجه یک نشانه است، اما میتواند در کنار علائم دیگر نیز رخ دهد.
این علائم شامل:
- مشکلات تعادلی
- سبکیسر
- احساس بیماری حرکتی (motion sickness)
- تهوع و استفراغ
- صدای زنگ در گوش، که وزوز گوش نامیده میشود
- احساس پُری در گوش
- سردرد
- نیستاگموس، که در آن چشمها بهطور غیرارادی حرکت میکنند، معمولاً از یک طرف به طرف دیگر

علل سرگیجه
بیماریهای مختلفی میتوانند سبب سرگیجه شوند. این اختلال معمولاً ناشی از عدم تعادل در گوش داخلی یا مشکلی در سیستم عصبی مرکزی (CNS) می باشد.
بیماریهایی که میتوانند منجر به سرگیجه شوند شامل :
لابیرنتیت (Labyrinthitis)
در اثر عفونت لابیرنت گوش داخلی ملتهب می شود. در این ناحیه عصب دهلیزیحلزونی قرار گرفته.که اطلاعاتی را درباره حرکت سر، موقعیت و صدا به مغز میفرستد.
فرد مبتلا به لابیرنتیت ممکن است علاوه بر گیجی همراه با سرگیجه دچار کم شنوایی، وزوز گوش، سردرد، درد گوش و تغییر در بینایی شود.در صورت مشاهده هرگونه علائم مشکوک برای درمان کم شنوایی به پزشک مراجعه کنید.
نوریت وستیبولار (Vestibular neuronitis)
نوریت وستیبولار التهاب عصب دهلیزی است که عفونت سبب آن می شود. شبیه لابیرنتیت است، اما تأثیری بر شنوایی فرد ندارد. در نوریت وستیبولار سرگیجه ممکن است همراه با تاری دید، حالت تهوع شدید یا احساس عدم تعادل باشد.
کلستاتوم (Cholesteatoma)
این بیماری معمولاً به دلیل عفونت مکرر ایجاد میشود.و رشد غیرطبیعی پوست در گوش میانی است. همانطور که در پشت پرده گوش رشد میکند، میتواند باعث آسیب به ساختارهای استخوانی گوش میانی و منجر به کم شنوایی و گیجی شود.
بیماری منییر (Meniere’s disease)
منییر اختلال در فشار مایعات گوش داخلی است.که میتواند منجر به حملات سرگیجه همراه با وزوز گوش و کم شنوایی شود. این بیماری معمولا در افراد بین 40 تا 60 سال بیشتر است.
علت دقیق آن مشخص نیست. اما ممکن است ناشی از انقباض رگهای خونی، عفونت ویروسی ،واکنش خودایمنی یا عامل ژنتیکی باشد.
سرگیجه وضیعتی حملهای خوشخیم (BPPV)
گوش داخلی شامل اندامهایی به نام اوتولیت است که دارای مایعات و ذرات بلورهای کربنات کلسیم است.در سرگیجه وضعیتی حملهای خوشخیم، این بلورها از جای خود کنده میشوند و هر بلور رهاشده وقتی حرکت میکند،مغز اطلاعات نادرست در مورد موقعیت فرد دریافت میکند و سرگیجه چرخشی اتفاق میافتد.معمولاً دوره سرگیجه کمتر از 60 ثانیه است، اما حالت تهوع و سایر نشانهها نیز ممکن است رخ دهد.
سایر عوامل
سرگیجه همچنین ممکن است ناشی یا مرتبط با موارد زیر باشد:
- سردردهای میگرنی
- ضربه یا آسیب به سر
- جراحی گوش
- فیستول پریلنف (perilymphatic fistula)، پارگی در یک یا هر دو غشای جداکننده گوش میانی و داخلی که باعث نشت مایعات گوش داخلی به گوش میانی میشود.
- زونا داخل یا اطراف گوش (هرپس زوستر گوش)
- بیماری اتواسکلروز، مشکل استخوانچههای گوش میانی است که باعث کم شنوایی میشود.
- سیفلیس
- آتاکسی (ataxia)، که منجر به ضعف عضلات میشود.
- سکته مغزی یا یک حمله ایسکمی گذرا که گاهیاوقات آن را سکته مغزی خفیف مینامند.
- بیماری مخچه یا ساقه مغز
- آکوستیک نوروما، رشد خوشخیم که در عصب دهلیزی-حلزونی مجاور گوش داخلی ایجاد میشود.
- بیماری مالتیپل اسکلروز (MS)
همچنین استراحت طولانی مدت در تختخواب و استفاده از برخی داروها میتواند منجر به سرگیجه شود.
سرگیجه در دوران بارداری
از مشکلات شایع در دوران بارداری حالت تهوع و سرگیجه است. به نظر میرسد در اثر تغییرات هورمونی باشند، به علت اینکه این تغییرات بر مایعات بدن تأثیر میگذارند.
تغییر در مایعات در گوش داخلی میتواند منجر به علائم زیر شود:
- سرگیجه
- بیثباتی همراه با عدم تعادل
- وزوز گوش و مشکلات شنوایی
- احساس پُری در گوش
حالت تهوع معمولا در تمام دوران بارداری شایع است.اما در طی دوران بارداری تمایل به کاهش دارد. بسیاری از زنان حالت تهوع را به سرگیجه ارتباط دادند. مشکلات تعادل نیز متداول بود، اما این روند در طول سه ماهه دوم و سوم وخیمتر میشد. بدتر شدن مشکلات تعادل میتواند ناشی از تغییر در وزن بدن و وضعیت بدنی در دوران بارداری باشد.

آیا سرگیجه ارثی است؟
سرگیجه لزوماً ارثی نیست.معمولاً نشانهای از بیماریها و سندرمهای مختلف است.در برخی موارد عوامل ژنتیکی خاصی است و ممکن است در خانوادهها رخ دهد. اگر فردی سرگیجه مکرر داشته باشد ، ممکن است عامل ارثی یا ژنتیکی وجود داشته باشد.
دانشمندان در حال بررسی مشخصات ژنتیکی بیماریهای مختلفی هستند که سرگیجه را شامل میشود.
نمونههایی از بیماریهایی که میتوانند باعث سرگیجه شوند و به نظر میرسد عوامل ژنتیکی را درگیر میکند عبارتند از:
- آتاکسی اپیزودیک خانوادگی
- سرگیجه میگرنی
- کمکاری دوطرفه دهلیزی
- بیماری منییر خانوادگی
انواع سرگیجه
سرگیجه انواع مختلفی دارد که علت آنها نیز متفاوت است.
سرگیجه محیطی (Peripheral vertigo)
حدود 80٪ موارد محیطی هستند. سرگیجه محیطی معمولاً ناشی از مشکلات گوش داخلی است.
اندامهای ریزی در گوش داخلی وجود دارند که با ارسال پیام از سیگنالهای عصبی به مغز به نیروی جاذبه و موقعیت فرد پاسخ میدهند. این روند باعث می شود افراد هنگام ایستادن، تعادل خود را حفظ کنند.تغییر در این سیستم میتواند سبب سرگیجه شود. سرگیجه وضیعتی خوشخیم و التهاب دلایل شایع هستند. از دیگر دلایل آن میتوان به بیماری منییر و آکوستیک نوروما اشاره کرد.
سرگیجه مرکزی (Central vertigo)
سرگیجه مرکزی مربوط به مشکلات سیستم عصبی مرکزی (CNS) است. تقریباً 20٪ موارد از این نوع هستند.
این بیماری معمولاً در یکی از مناطق زیر اختلال ایجاد میکند:
- ساقه مغز
- مخچه
علل احتمالی آن عبارتند از: میگرن وستیبولار، میلینزدایی (demyelination) و تومورهای که ناحیه یا مناطق سیستم عصبی مرکزی را درگیر میکند.

درمان سرگیجه
بعضی از سرگیجه ها بدون درمان برطرف میشوند. ولی هر گونه مشکل اساسی ممکن است نیاز به پیگیری پزشکی داشته باشد.
به عنوان نمونه، پزشک ممکن است آنتیبیوتیک برای عفونت باکتریایی یا داروهای ضدویروسی برای زونا تجویز کند.
داروهایی هستند که میتوانند برخی از علائم را کمتر کنند. این داروها مثل آنتیهیستامینها و ضدتهوعها برای کاهش بیماری حرکت و حالت تهوع استفاده می شوند. اگر سایر روشهای درمانی مؤثر نباشد ممکن است عمل جراحی ضروری باشد.
درمان بیماری منییر
پزشک ممکن است برای مبتلایان به منییر، دارو تجویز کند. این موارد ممکن است شامل مكلزینین (meclizine)، گلیكوپیرولات (glycopyrrolate) یا لورازپام (lorazepam) باشد كه میتواند به رفع سرگیجه كمك كند.
گزینههای دیگر عبارتند از:
- محدود کردن نمک و مصرف داروی ادرارآور برای کاهش حجم مایعات
- اجتناب از مصرف کافئین، شکلات، الکل و سیگار کشیدن
- اگر سایر درمانها جواب نداد، عمل جراحی برای رفع فشار کیسه آندولنفاتیک یا برش عصب دهلیزی
بیماران قبل از هرگونه اقدام درمانی باید درمورد روشهای درمانی جایگزین با پزشک متخصص گوش و حلق و بینی خود مشورت کنند.
اقدامات احتیاطی
کسی که سرگیجه یا گیجی را دارد، نباید از نردبان استفاده کند یا رانندگی کند. آهسته بلند شدن ممکن است مشکل را کمتر کند. افراد همچنین باید هنگام نگاه به سمت بالا مراقب باشند و تغییرات ناگهانی در وضعیت سر ایجاد نکنند.
درمانهای خانگی سرگیجه
اقداماتی وجود دارد که فرد میتواند در خانه برای کمک به برطرف کردن سرگیجه و محدود کردن تأثیر آن بر زندگی روزانه انجام دهد.
تغییر سبک زندگی
مراحل زیر میتواند به کاهش تأثیر سرگیجه کمک کند:
- هنگامی که چرخش شدید است در یک اتاق آرام و تاریک دراز بکشید
- به محض احساس سرگیجه بنشینید
- اگر میدانید حرکتی معمولاً باعث ایجاد علائم میشود، آن را به آرامی انجام دهید. مانند بلند شدن، نگاه کردن به سمت بالا یا چرخاندن سر
- برای برداشتن چیزی به جای خم شدن بیش از حد، روی زانو بنشینید
- خوابیدن روی دو یا چند بالش
- هنگام برخاستن در شب نور کافی باشد
- اگر سرگیجه بر توانایی شما در راه رفتن یا احساس تعادل تأثیر میگذارد، از عصا برای جلوگیری از افتادن و صدمات جدی استفاده کنید.
برخی داروهای گیاهی نیز به بهبود علائم سرگیجه کمک میکنند:
- فلفل قرمز
- زردچوبه
- جینکو بیلوبا (ginkgo biloba)
- ریشه زنجبیل

تمرینات توانبخشی
تمرینات توانبخشی در بعضی موارد میتواند به تسکین علائم کمک کند.
مانور اپلی (Epley) برای سرگیجه وضعیتی حملهای خوشخیم
اگر سرگیجه ناشی از سرگیجه وضیعتی خوشخیم ( BPPV) باشد، ممکن است تکنیکی به نام مانور اپلی کمک کند.
این مانور قصد دارد تا ذرات کربنات کلسیم را از مجاری نیمدایرهای به اندامهای اوتولیت برگرداند، جایی که احتمال بروز علائم در گوش داخلی کمتر می شود.
برای سرگیجه وضعیتی خوشخیم گوش داخلی چپ مراحل زیر را انجام دهید:
- روی تخت بنشینید و بالش را در پشت بدن قرار دهید.
- سر را 45 درجه به سمت چپ بچرخانید.
- سر را در حالت ایستاده قرار دهید، با شانهها روی بالش دراز بکشید تا سر کمی خم شود و تخت را لمس کند. 30 ثانیه نگهدارید.
- سر را به 90 درجه به سمت راست بچرخانید و 30 ثانیه نگهدارید.
- بدن و سر را در موقعیتهای فعلی خود، 90 درجه به راست بچرخانید. 30 ثانیه نگهدارید.
- به آرامی بنشینید و پاها را در سمت راست تخت پایین بیاورید.
- چند دقیقه درحالیکه گوش داخلی سازگاری را انجام میدهد، نگهدارید.
برای سرگیجه وضعیتی خوشخیم گوش داخلی راست، جهت چرخش سر و بدن و همچنین سمت تختخوابی که فرد در انتها روی آن قرار دارد، مخالف متن بالا است.
تمرینات توانبخشی برندت-داروف
این تمرینات ممکن است به جابجایی بلورهای رهاشده که منجر به سرگیجه میشود، کمک کند. ممکن است برای برخی از افراد این تمرین راحتتر از مانور اپلی باشد.
فرد باید به مدت 2 هفته هر روز صبح، بعدازظهر و عصر 5 مرتبه مراحل زیر را تکرار کند.
- روی لبه تخت بنشینید.
- بدون ایجاد ناراحتی، سر را 45 درجه به سمت چپ بچرخانید.
- در سمت راست بدن خود دراز بکشید.
- به مدت 30 ثانیه یا تا زمانی که سرگیجه متوقف شود، نگهدارید.
- بنشینید و سر را به حالت مرکزی برگردانید.
- سر را 45 درجه به سمت راست بچرخانید و سپس در سمت چپ دراز بکشید.
- به مدت 30 ثانیه یا تا زمانی که سرگیجه متوقف شود، نگهدارید.
- بنشینید و سر را به مرکز برگردانید.
اگر این تمرینات علائم را برطرف نکرد، به پزشک مراجعه کنید.
تشخیص سرگیجه
پزشک سعی دارد بفهمد که چه چیزی باعث سرگیجه شده است. او ابتدا فرد را معاینه میکند و درمورد احساس سرگیجه او سوال می کند.همچنین در مورد سوابق پزشکی بیمار، از جمله سابقه سردرد میگرنی یا آسیبدیدگی اخیر در سر یا عفونت گوش، سؤال خواهد کرد.
آزمون نیستاگموس
پزشک همچنین ممکن است سعی در تحریک نیستاگموس کند. زیرا میتواند باعث سرگیجه شود. نیستاگموس حالتی است که چشمها غیرارادی معمولاً از یک طرف به طرف دیگر حرکت میکنند.
برای بررسی وجود نیستاگموس، پزشک ممکن است مانور زیر را انجام دهد:
- پزشک به سرعت بیمار را از حالت نشسته به حالت درازکش روی نیمکت معاینه قرار میدهد.
- قبل از این مانور سریع، سر چرخانده شده و 45 درجه به سمت طرف درگیر نگه داشته میشود، و در انتهای آن، بیش از انتهای نیمکت، سر 30 درجه پایینتر از وضعیت افقی بقیه بدن قرار میگیرد.
اگر بیمار مدت کوتاهی سرگیجه داشته باشد. و پزشک حرکات خاص چشم (نیستاگموس) را مشاهده کند. ممکن است نشاندهنده این باشد که بیمار سرگیجه دارد.
این بررسی با تعدادی آزمایش انجام میشود، از جمله:
- الکترونیستاگموگرافی (ENG): این آزمون به طور الکترونیکی نیستاگموس را ثبت میکند. بیمار هدستی را روی چشمهایش قرار میدهد تا الکترودها اطراف چشم او قرار بگیرند. سپس دستگاه حرکات چشم را اندازهگیری میکند.
- ویدئونیستاگموگرافی (VNG): این فنآوری جدیدتر است، با این آزمون ثبت ویدئویی نیستاگموس امکانپذیر است.
فرد مبتلا به سرگیجه عینک مخصوص که دارای دوربین فیلمبرداری است، را روی چشمهایش قرار میدهد. حرکات چشم افقی، عمودی و چرخشی چشم با استفاده از نور مادون قرمز ثبت میشود. کامپیوتر دادههای جمعآوری شده را تجزیه و تحلیل میکند.
آزمون ضربهی سر (The head impulse)
از بیمار خواسته میشود درحالیکه سر را به سرعت به یک طرف حرکت میدهد، نگاه خود را بر روی نوک بینی پزشک ثابت کند.اگر بیمار بتواند حرکت چشم خود را روی بینی پزشک نگهدارد، آزمایش منفی است. علت این مشکل گوش داخلی نیست، بنابراین پزشک ممکن است آزمایشاتی را انجام دهد تا ببیند آیا این علائم ناشی از مشکل سیستم عصبی مرکزی مانند تنگ شدن رگهای خونی یا لخته شدن خون در مغز است.
در مواردی که بیمار نتواند در حین حرکت سریع سر، چشم را روی بینی پزشک نگهدارد، نتیجه مثبت است. بیمار به سرعت چشم خود را به عقب میاندازد تا بینی را نگاه کند.با تعیین اینکه آیا این اتفاق در هنگام حرکت سر به سمت چپ یا راست دیده میشود.پزشک میتواند گوش دارای اختلال را تشخیص دهد.بااینحال، نتیجه مثبت ممکن است به دلیل مشکل سیستم عصبی مرکزی باشد.
آزمون رومبرگ (Romberg)
پزشک از فرد میخواهد که در جای خود با دستها در پهلوها و پاها کنار هم بایستد و از او میخواهد که چشمهای خود را ببندند. اگر فرد با بستن چشم خود ناپایدار شود، این میتواند نشانه مشکل سیستم عصبی مرکزی (CNS) باشد.
تست فوکودا-آنتنبرگر (Fukuda-Unterberger)
پزشک از فرد درخواست میکند تا 30 ثانیه با چشمان بسته خود در محل قدم بزند. اگر به یک طرف بچرخد، ممکن است ضایعهای را در لابیرنت گوش داخلی نشان دهد، که میتواند سبب سرگیجه محیطی شود.
بسته به نتایج این آزمایشات و آزمایشات دیگر، پزشک ممکن است برای بدست آوردن جزئیات بیشتر، سیتی اسکن (CT scan) یا اِمآرآی (MRI) را توصیه کند.
